ادبیات متوسطه ی اول طرقبه

به وجودآوردن هماهنگی وموسیقی کلام در جملات را جناس یا تجنیس می گویند.

1-        جناس تام یا کامل: شانه وشانه-گوی وگوی-گشت وگشت-شیر،شیر وشیر –بادیه

وبادیه-خویش وخویش-ریش وریش-چین وچین-فرق وفرق-گور وگور- کوفته وکوفته-صفا وصفا-دوش

ودوش-بار وبار وبار-داد وداد- زاد وزاد -..............................

به مثال های زیر توجه کنید:

ریش را تا ناف آوردن زهد نیست                  زهدآن باشد که بر ریش کسان ،مرهم نهی

گر زچین آشوب برخیزد عجب نبود که باز        برسر زلف افتاده است چین دیگری

      ندانم از سروپایت کدام خوب تر است             چه جای فرق که زیبا زفرق تا قدمی

نشسته است برگور بهرام گور                       که دست کرم به ز بازوی زور

چون سری به آستانش زسر صفا نهادی          به صفا ومروه ای دل دگرت چه کار باشد

     بارها بار به دربار تو دارند رقیبان                      من که بارت کشم ای یار چرا بار ندارم   

چون از او گشتی همه چیز از تو گشت            چون از او گشتی همه چیز از تو گشت   

 برادر که در بند خویش است نه برادر نه خویش است

کوفته در سفره ی ما گو مباش .کوفته را نان تهی ،کوفته است

2-  جناس مرکب:

هرکدام از ابیات زیر را می توان به 4مدل(معنی) خواند.

              گفتمش باید بری نامم زیاد             گفت آری می برم نامت زیاد

  خواجه در ابریشم وما در گلیم           عاقبت ای دل همه یک سر گلیم

  قوم گفتندش که ای خرگوش دار        گوش سوی قصه ی خرگوش دار 

                                                                                                                         3-جناس ناقص(محرف): خلق   وخلق  - مقام  ومقام

 مکن تا توانی دل خلق ریش     وگر می کنی،می کنی بیخ خویش

4-جناس خط (مصحف):در رسم الخط ونوشتن یکسان

    مانند تیمار و بیمار   -حالی وخالی – بانک و تانک و........

5- جناس زاید :یک دو هجا بیشتر از دیگری دارد. مثل دام ومدام- رمیده وآرمیده

  شرف مردبه جود است وکرامت به سجود  

   هر که این هر دو ندارد،عدمش به زوجود

6-جناس لفظی : تلفظ یکی ونوشتن مختلف است.

 مثل خار وخوار- خاستند وخواستند- حیات وحیاط و....