شرح و تفسیر ملاک های ارزیابی  نوشتاری و خوانشی در جشنواره نوجوان خوارزمی

1- عنوان زیبا: درانتخاب نام وعنوان باید کوتاهی و خلاقیت رعایت شود . جوهره وماندگارترین واژه و اصطلاح ممکن که ریشه ای و اصولی نوشته شود می تواند یک عنوان خوب و منحصر به فرد باشد.(کم گوی و گزیده گوی چون در)

2- نگاه نو و خلاقانه به تصویر:

دانش آموز خود را فراسوی موانع و محدودیت های فکری، فرهنگی و ا جتماعی قرار دهد تابتواند از عادت های ذهنی تثبیت شده در محیط اطراف خود عبور کند و افق های تازه خلاقیت و نواندیشی بگشاید.عمق و پس زمینه های تصویر را دیده و ارتباط را درک کند.

نظم و ساختار ذهن اوست که موجب مکاشفه ی نظم ها ،ساختارهای نو و بدیع در پدیده ها و تقویت انگیزه و شوق او برای آفرینش ساختارهای تازه و بدیع در قالب آثار ادبی خواهد شد.

مثلا از یک زاویه دید نو بنویسد یا فضا سازی نوی را در ذهن و نوشته ایجادکند یا مثلا در نوشته اش به ادغام شخصیت پردازی و فضاسازی بپردازد که با هم در تعامل باشند یا یک صحنه را از دیدگاه و نگاه های نو و متفاوت بیان کند.این مورد ارتباط مستقیم با تحلیل و توانایی تصویر سازی و ارایه راه حل های جدید برای حل مسایل و افکار و طرح های نوین برای مسایل مطرح شده و بهبود آنها دارد.

دانش آموزی که اندیشه های بیدار شده و بینش نو دارد ازعادت های همیشگی بیرون آمده و مورد نوینی را ارایه می دهد.

3-جزییات تصویر:استفاده از رنگ ، خطوط ،عناصر، حواس پنجگانه و حواشی در انشا مثلا اعداد و ارقام موجود در تصویر ، کوچکی و بزرگی و .....

اگر دقت دانش آموز از نظر بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی و  لامسه زیاد باشد آنها را در نوشته خود منعکس می کند. دانش آموز  پس از مشاهده دقیق تصویر می تواند یادداشت برداری کند و ریز ریز بنویسد مثلا دیالوگ های تصویر انسان ها را بنویسد .

تمرکز کافی در کلیه حوا س ،ادراک  دیداری و شنیداری ، به کارگیری انواع حافظه در نوشته به بیان جزییات تصویر در نوشته کمک می کند.

4-درک مناسب از عناصر و پیکره تصویر :

از کلیت تصویر یک یا چند برداشت عمیق ،گسترده و خلاقانه داشته باشد.پیام تصویر را گرفته باشدو به برداشتهای دست نیافتنی برسد.

5-  خوش آغازی :شروع جذاب و گیرا، زیبا و هنری. نشان دادن نمایی کلی از محتوای نوشته ،به اصطلاح نرمش آغازین ذهنی ونحوه ورود مناسب .

مثلا بیت یا جمله حکیمانه ای که به موضوع و یا کل تصویر بپردازد.

6- بيان مناسب انديشه و برداشت نويسنده از موضوع:

افکار جمع بندی شده را با قلم مناسب بنویسد.

7- اثبات واستدلال مناسب و پشتیبانی طرز نگرش در بخش بدنه :

نقد موضوعات، پدیده ها و عملکردها بدون شاخص و استدلال درست، خطاهای جدی در بر خواهد داشت. گاهی برداشت از نقد این است که تنها باید به ضعف ها، کاستی ها و کمبودها اشاره گردد. این برداشت غلط از نقد در افزایش بار منفی این واژه گران بها موثر بوده است.

در واقع در نقدها نباید تنها به نیمه خالی لیوان نگریست و باید بتوان واقعیت های مثبت و منفی را با هم دید و در بیان آنهااز بهترین روش ها استفاده نمود.

8- توجه به انسجام نوشته و رعایت نظم ذهنی :

یعنی وحدت موضوع و دور نیفتادن از اصل موضوع .به هر حال وقتی که دانش آموز درست اندیشیده باشد و درست طرح ریزی کرده و مطالب را ساختار بندی و سازماندهی کند ،نوشته ها بازبینی ، تجدید نظر و اصلاح می شود . طراحی شفاف و مفصل نوشته ها باعث این می شود که جمله ها پیوسته و منسجم باشد .

یعنی پرهیز از پراکنده گویی و از این شاخه به آن شاخه پریدن برای تاثیرگذاری خوب و واحد.

9- خلاقیت و بهره گیری ادبی و استفاده از ترکیب های زیبا و خوش ساخت :

هدف از این قسمت 1-استفاده از زبان ادبی برای آسانی درک باشد2-اثر را زیبا و جذاب کند 3-از مخاطب رفع خستگی شود و ترکیب ها دشوار و دیر یاب نباشد.

متن مصنوع و متکلف نباشد. مثلا استعاره های پی در پی نداشته باشد.

10-جمع بندی تأثيرگذار و تفكّر برانگيز:که ذهن مخاطب را درگیرکند.

11- درست­ نويسی (رعايت نشانه ­های نگارشی، املای صحيح واژگان، دستورزبان و خط خوش)

در خدمت و سهولت درک خواننده باشد.

12- ارتباط متن با تصوير ارائه شده:

13- خوش فرجامی (فرود مناسب):جمع بندی مطالب به شکلی زیبا و تاثیر گذار و تفکر برانگیز مثلا کلامی نغز با شعر و یا سخنی شایسته بنویسد.

1-  صدای بلند و رسا .واضح بودن و رسمی بودن صدا.

2- رعايت آهنگ و لحن مناسب كلام: آوازخوش، موزون و کشیدن صداها و اجتماع حالتهای صداهای مختلف و لحن خواندن .نحوۀ خواندن وبیان کردن جملات با توجه به شرایط موجود وفضای حاکم برجمله و کل متن باشد.

باید دانست که به هنگام تلفظ کردن متن ،نه تنها هر متن ،بلکه هر بند وهر جمله نیز به تنهایی اعم از طنز یا جد ،لحن خاص خود را می طلبد و ممکن است درهر بند انواع واقسام لحن ها به کار گرفته شود .در کنار این موارد در هر جمله،هر کلمه نیز می تواند آوای خاص خود را داشته باشد. به طور مثال در شعرها،قافیه ها و ردیف ها در انواع مختلف،آواهای متفاوت وتلفظ های گوناگون را می طلبند ویا ممکن است تأکید شاعر یا نویسنده در هر جملۀ کوتاه روی کلمه ای خاص باشد که با رعایت لحن کامل وعلایم نگارشی واحوال  نویسنده،شکل خاصی به خود می گیرد.

 گام اول: خواندن درست وروان یک متن است.

گام دوم :رعایت لحن وآهنگ متن با توجه به شرایط موجود ومتناسب با فضای حاکم بر متن .

مثلا لحن ستایشی در این بیت :

محمد کآفرینش هست خاکش        هزاران آفـــرین بر جان پاکــش
چــــراغ افروزِ چشمِ اهــلِ بینش      طـــرازِکــــارگـــاهِ آفــرینش…

به اغراق ها ومبالغه ها باید توجّه کرد.
- در خواندن کمی به حماسه نزدیک شد یعنی لحنی محکم واستوار داشت.
- دعای پایان مدیحه را با حالت دعایی خواند.
- حرکات دست واشاره به ممدوح وحالات او در هنگام وصف، به تفهیم آن کمک می کند.
- حس وعاطفه ی متناسب با جایگاه ممدوح با خواندن همراه گردد.
لحن خاطره

حادثه ای است که در خاطر انسان باقی می ماند وآن قدر برای نویسنده اهمیت داشته که آن را نوشته است. خواننده خاطره ها باید آن را به گونه ای بخواند که گویی برای خودش اتفاق افتاده است.

خاطرات را می توان به چند دسته تقسیم کرد : خاطرات خوش، خاطرات بد، خاطرات عجیب، خاطرات اولین آشنایی ها وبرخورد ها با اشیا و افراد و… .

خواننده با خواندن نخستین کلمه ها وجمله ها از طریق توصیفات موجود درمتن می تواند به جریان ذهنی وفضای خوشایند یا ناخوشایند خاطرات پی ببرد و حس و لحن خاصی برای آن در نظر بگیرد. این کاراز طریق متن نیز انجام پذیر است؛ مانندمتن مقابل از ابوریحان وریحانه: « سال ها آرزویم این بود که دوباره چهره زیبای استادم را ببینم .به نشانه احترام در برابرش زانو بزنم وپاسخ پرسش هایم را از کلامش بشنوم…»

خواننده خاطرات بیش از خواننده داستان وحکایت باید بر متن مسلط شود و بیش از آن ها باید به بار احساسی وعاطفی کلام، آشنایی و چیرگی یابد.

بایدلبخند یا غم ویا نگاه های خواننده به مخاطبان، منتقل شود و شنونده را با او همدل کند.

ترتیب در هنگام خواندن خاطرات باید :
۱- دانست که هر نویسنده ای در نوشتن خاطره لحن خاص خود را دارد.
۲- ممکن است خاطره به زبان محاوره نوشته شده باشد.
۳- با نگاه به چند جمله اول ،لحن آن را کشف کرد.
۴- زاویه ی دید در بیشتر خاطرات ،اول شخص است وخواننده باید متن را اززبان خودبیان کند.
۵- متن را روان تر از سایر متون بخواند.
۶- بر نام آواها وشبه جمله های تأسّفی و…تأکید بیشتری شود.
۷- به وزن عاطفی و بار حسی جمله ها توجه نماید وبه فراخور آن ،لحن ها وآهنگ های خوانش را تغییر دهد.
مثلا درلحن حماسی باید به گونه ای بخواند که این دلاوری ها را به شنونده منتقل کند؛ پس لحن حماسی لحنی کوبنده واستوار است وخواننده شعر حماسی، به ویژه شاهنامه فردوسی، باتوجه به ویژگی های این گونه اشعار باید لحن خودرا متناسب با محتوای این اشعارکند؛ محتوای این اشعار بیشتر جنگ ها ونبرد های پهلوانان با یکدیگر، بادشمنان وبا موجوداتی چون دیو واژدها وکارهای شگفت انگیزو خارق العاده است .

در هنگام خواندن شعر حماسی باید آهنگ شعر را که مساوی با «تَ تَن تَن،ت تن تن، ت تن تن، تَ تن» (فعولن فعولن فعولن فعل)است حفظ کرد.

3- تلفظ درست.

4- رعايت مكث و درنگ و خواندن علایم نگارشی.

(ايستگاه­ های آوايی مانند قطع و وصل و كشش­ های آوايی) رعایت مکث و درنگ ایستگاه های آوایی مثل قطع و وصل و کشش های آوایی ايجاد الگوهاي ملوديک در آواز ايراني در اثر تغيير ارتفاع صوت در هجاهاي تکيه بر و تغيير آهنگ کلام در انواع جملات زبان فارسي (پرسشي، شرطي، امري، مرکب و ...). در اين بخش افزون بر بررسي چگونگي تطابق الگوهاي زباني با نمونه هاي آوازي، راهکارهاي موجود در موسيقي آوازي براي حفظ اين تطابق نيز معرفي شده اند.

 

5- بهره­ گيری از زبان غيركلامی / عناصر پيرازبانی

هماهنگی زبان آوایی با زبان بدن و چهره است که البته نباید تصنعی باشد. زبان غیر کلامی یعنی هر چه مربوط به  گفتار نیست. نوع نگاه ونوع پوشش و... . این که دانش آموز نشسته یا برپا اجرا کند فرقی ندارد. خیلی هم دست ها را تکان ندهد چون حواسها پرت تکان دادن دستها می شود نه متن ونوشته(تعادل حرکات)

ارتباط مؤثر، تنها وسیله انتقال اطلاعات بین افراد وتنها راه نشان دادن احساسات به دیگران وبهترین راه تصحیح سوء تفاهم‌ها است.

 پیش‌شرط هر نوع آموزش مؤثر، و در نتیجه لازمه رشد یک اجتماع است.

فرآیند برقراری ارتباط کلامی، شامل چگونگی شروع صحبت، نحوه جمله‌بندی، زمان ‌بندی ارتباط کلامی، ملاحظات موقعیتی و بالاخره چگونگی جمع‌بندی و ختم ارتباط می‌باشد

عنصر غیرکلامی ارتباط شامل آن وجهی از ارتباط هستند که اختصاصاً به جنبه‌هایی غیر از محتوای کلامی و فرآیند بیان کلامی مربوط می‌گردند. دراین مقوله می‌توان تن صدا، آهنگ صدا، تماس چشمی، حالات چهره‌ای، ژست‌ها، حالات بدنی، و گوش دادن را نام برد.عناصر کلامی وغیرکلامی ارتباط، هرکدام اجزای خود را دارند. این اجزا را می‌توان به این صورت تعریف نمود: محتوای کلام: این که موضوع گفت ‌و گو چیست، خود می‌تواند به ادامه ارتباط یا قطع آن منجر گردد.توجه به ابعاد فرهنگی و خرده‌فرهنگی: هنگامی که گوینده و شنونده به ویژگی‌های فرهنگی و حتّی خرده‌فرهنگی فرد مقابل توجه نمی‌کنند، ارتباط قطع می‌شود.چگونگی شروع صحبت: نوع آغاز محاوره، یعنی اولین جملات و اولین نشانه‌های غیرکلامی برقراری ارتباط، تعیین‌کننده تداوم ارتباط هستند. نحوة جمله‌بندی: آیا تاکنون به این موضوع توجه کرده‌اید که خیلی ازمواقع تحت تأثیر کلام دیگران قرار می‌گیرید، فقط به این دلیل که می‌دانند   "چگونه بگویند".ملاحظات موقعیتی: جایگاه اجتماعی افراد، مکان و فضای اجتماعی از دیگرعواملی هستند که می‌توانند به ارتباط مؤثر یا نامؤثر منجر گردند. چگونگی جمع‌بندی و ختم ارتباط: علاوه بر آغاز کلام، چگونگی ختم ارتباط و گفت ‌وگو نیز عاملی مهم در برقراری ارتباط مؤثر است. مثلاً جمع‌بندی نهایی و خلاصه کردن گفت‌وگو، راهی مؤثر برای ختم ارتباط است .تن صدا:  افرادی که در برقراری ارتباط ماهر و کارآمد هستند، به کشش‌های آوایی کلام خود در طول محاوره توجه دارند.آهنگ صدا: علاوه بر کشش‌های آوایی، ریتم و آهنگ کلام نیز به مؤثرواقع شدن ارتباط کمک می‌کند. به سبک کلام افرادی که از موفقیت اجتماعی برخوردارند توجه کنید. این افراد عوامل فوق‌الذکر را در کلام خود رعایت می‌کنند. تماس چشمی: به خاطر داشته باشید که ارتباط تنها گفتن و شنیدن نیست. تماس چشمی ابزاری خوب برای انتقال پیام‌های ظریف اجتماعی، حفظ توجه مخاطب، و انتقال عاطفه حالات چهره‌ای: چهره و نوع حرکات ابرو و دهان نیز پیام‌هایی به سمت مخاطب می‌فرستند که ارتباط را تسهیل کرده و یا با مانع مواجه می‌سازند. حالات چهره به شدّت به فرهنگ وابسته‌اند.   

ژست‌ها: افرادی که در برقراری ارتباط ماهر هستند، به کلام، چشم، و حالات چهره اکتفا نکرده و از دست‌ها، انگشت‌ها، پاها و باقی اندام‌های بدن برای انتقال پیام استفاده می‌کنند.               

حالات بدنی: سبک نشستن، ایستادن، و راه رفتن یک فرد نیز به‌ طور خودکار پیام‌هایی به مخاطب منتقل می‌سازد.            

همکاران عزیز ، تمام این مراحل نیاز به آموزش و راهنمایی دارد. لازمه موفقیت دانش آموزان هم برخورداری از یک  مربی ودبیر راهنمای آموزش دیده است.ارایه  نمونه کارهای برجسته و منتخب سال های گذشته نیز کمک موثری خواهد بود. بند بند ملاک ها از اهمیت و توجه ویژه ای برخوردار است که باید در طول سال تحصیلی  و در کنار کتابمهارت های نوشتاری کار و تمرین شود نه این که کار در یکی دو جلسه کارگاهی به اتمام برسد.  

موفق باشید. هاشمی زاده دبیر طرقبه