درباره ی اهمیت قصه وقصه نویسی وقصه
گویی و باهدف ایجاد علاقه وانگیزه برای
داستان نویسی وداستان خوانی ، مطالبی را
سرکلاس به بچه هاگفتم والبته چون بحث وگفت وگوی گروهی وتعاملی بود،آنها هم نظرشان
راگفتند که مجموعه ی آنها رادر اینجا ثبت می کنم :
1-تجربه نشان داده است که داستان های
شنیده شده در دوران کودکی ،بیشترین وباثبات ترین تاثیر را برذهن ،اندیشه وشخصیت
انسان دارد واین نکته ای است که بسیاری از نویسندگان ،هنرمندان ،مخترعان ،دانشمندان ودولتمردان درزندگی نامه های خود به آن اشاره کرده اند .
2- درواقع نوعی تخیل برای هنرمندان
ودانشمندان لازم است .به عنوان مثال ساخت زیردریایی درسالهای اخیر،براساس داستان
های علمی تخیلی ژول ورن ،به نام بیست هزار فرسنگ زیردریا ،انجام شده است سفر
به ماه بعد از نوشتن داستان سفربه ماه ژول ورن ،اتفاق افتاده است . پس نوشتن
داستان هایی از این قبیل ،می تواند منجر به اختراعات وکشفیات زیادی گردد.ما در قصه ها ،عقاید آرزوها وامیدهایمان را بیان می کنیم.
3-نقل قصه برای بچه ها وحتی بزرگترها
،از ارزش های تربیتی وعاطفی بسیاری برخوردار است .به طوری که قابل مقایسه باسایر
سرگرمی ها مثل تماشای فیلم نیست. وگاهی در شرایط بحرانی اعجاز می کند.
روشی برای آموزش ارزش های اخلاقی و اجتماعی در نظر گرفته شده و تاکید افلاطون و ارسطو هم
بر قصه گویی برای کودکان ،از همین جتبه است و اکثر پیام های تربیتی و دستورات اخلاقی قرآن کریم در قالب قصه ارایه شده که جنبه ی واقعی و تاریخی دارد.
4-پژوهش ها نشان می دهند که کودکانی
که برای آنها از سنین پایین کتاب خوانده می شودوآنهایی که ارتباطی لذت بخش باکتاب
داشته اند ،به احتمال زیاد برای همه عمر ،کتاب خوان خواهند شد وعلاقه مند به مطالعه .بچه ها وادار به بهتر خواندن می شوند و میل به خواندن و نوشتن و ایفای نقش و نقاشی کردن و...در آنها ایجاد می شود.
5-آشنا کردن کودکان ونوجوانان ،باهنر
قصه گویی برای لذت خودشان وبرای سرگرم کردن دیگران ونشاط ،شادی وخنده دارای اهمیت
است.
6- برانگیختن بچه ها به خواندن منابع
موجود در کتاب خانه ها واستفاده از آنها وایجاد شوق وعلاقه به مطالعه درکودک وافزودن
برجلوه کتابخانه وبرنامه قصه گویی آن برای بچه ها .
7-پرورش تخیل خلاق کودک ،که او خود را
جایگزین یکی از شخصیت های قصه می کند وبادنبال کردن ناکامی ها وپیروزی های او به تلطیف
عواطف واحساسات خویش می پردازد ویا شادمانی ولذت رانصیب خود می سازد.در واقع زندگی
آینده ی خود را در این قصه ها وبازی ها تمرین می کنند وذوق وابتکار آنان رازیاد می
کند .همانند سازی (قهرمان سازی )درصورت استفاده مناسب از الگوها ی مناسب ،کمک
موثری در تشکیل ورشد شخصیت کودک ،محسوب می شود .هر قصه پنجره ای است به جهانی
ناشناخته ومحیطی نا آشنا که بچه ها کنار آن نشسته ودنیای بزرگی را تماشا می کنند.می توانیم قصه ای بگوییم که بچه ها در آن شرکت کنند و به این وسیله هم چنان هشیار بمانند و خود را بخشی از فرآیند قصه احساس کنند .
8-افزایش مهارت های ارتباطی :شنیدن ،صحبت
کردن ،خواندن ونوشتن .افزایش مهارت های کلامی وفن بیان وتکلم ،حساب کردن وحتی درست فکر کردن وگسترش دامنه ی مفاهیم علمی واجتماعی وفنی مورد لزوم.
9- افزایش وگسترش عزت نفس—رشد کردن
مهارت های شناختی ،چون باطرح قصه کلنجار می روند.
10-از آن جا که قصه ،حوزه ای بسیار
وسیع دارد وهرنوع مطلب وپیامی را در قالب آن می توان مطرح ساخت ،کاربردهای متنوع
ومتعددی پیدا می کند. از آن جمله اهمیت وکاربرد قصه در تعلیم وتربیت کودکان
ونوجوانان است .به وسیله داستان می توان اصول اخلاقی وانسانی را به کودکان تفهیم
کردوبه آنان درس زندگی داد.در قصه می توان راه ورسم مواجهه درست با مسائل
ودشواری های زندگی را به بچه ها آموخت وریشه بسیاری از انحرافات را در کودکان
ونوجوانان خشکاند .
11-در هر قصه ،ماجرایی پی گیری می شود
که نقاط مجهولی داردومی تواند حس کنجکاوی بچه ها را برانگیزد وروح نوجویی وجنبه
های استقلال طلبی بچه ها را ،به بهترین وجه ارضا می کنند.
12-پشت سر هم بودن وپیوستگی منطقی
صحنه های قصه ،کودک را سرگرم می کند وبه ذهن او نظم منطقی می دهد.
13-کاربرد هنر قصه گویی ،در پیشرفت
وگسترش قوه ی خلاقیت وابتکار بچه ها بسیار مهم وقابل توجه است . بچه هایی که با
گوش دادن به قصه های گفته شده توسط بزرگتر هایشان تشویق شده اند ،اغلب در خردسالی قصه
های فوق العاده زیبا با نکاتی ظریف وعمیق خلق خواهند کرد.
14-غنی شدن گنجینه لغات واطلاعات وی
.طراوت بخشیدن به محفوظات وذهنیات بچه ها .
15-در رفع نیاز زیبایی شناختی آدمی ، پیشبرد برنامه آموزشی مدرسه وغنای آموزش زیبایی شناسی نقشی موثر دارد.
16-رفع نیازهای مذهبی – ذاتی انسان به
بزرگداشت یا تکریم نیروهای ماورای طبیعت .
تبلیغ دین ومذهب نیز از دیگر فایده
های آن است . کشیشان وراهبان در واقع نخستین قصه گوهای ماهری بودند که با بیان
صادقانه وهنرمندانه ی خود توانستند در شنوندگان آن قدر تاثیر بگذارند که اروپاییان
با شنیدن قصه ها وپیام های آن ها به آیین مسیح گرویدند.
17-درمان ناراحتی های عصبی – روانی به
وسیله قصه وتامین آرامش وبهداشت روانی – عاطفی بچه ها .
18-مطالعه وشنیدن داستان های تاریخی
نیز برای بچه ها از چند جهت مهم وپرفایده است .تاریخ ،داستان پیشرفت وتکامل انسان
است وبچه ها با مطالعه ی آن ،به اهمیت تلاش های انسانی برای به دست آوردن آنچه امروز موجود است ،پی می برند ونسبت به میراث فرهنگ وتمدن اجدادخود ،احساس دلبستگی
وفخر ومباهات می کنند .
19-باشنیدن داستان های تاریخی ،ملاک
پر ارزشی برای مقایسه زندگی کنونی وگذشته خود پیدا می کنند وبه کمک آن بچه ها
می توانند ،زندگی خود را در مقایسه با گذشته توجیه کرده ونسبت به آینده ،خوشبین
وامید وار گردند.
20- کودکان ونوجوانان ،باخواندن
وشنیدن داستان های تاریخی ،نسبت به مواریث فرهنگی وآداب وسنن خود وسایرملل جهان
،علاقه وهمبستگی پیدا می کنند وحس انسان دوستی در آنان رشد می کند.
21-قصه های تاریخی ،پاسخ های مناسب برای
سوالات ذهنی بچه ها در مورد انسان های گذشته ونحوه زندگی آنان ،به شمار می
آیدوتوجه آنان را نسبت به مسائل انسانی ،افزایش می دهد.
22-افسانه ها به کودک ونوجوان کمک می
کند که بجز والدین وبزرگترها که تکیه گاه های قابل اعتماد ولی ناپایداری به شمار
می آیند ،برروی قابلیت هاوظرفیت های درونی خود حساب بکند . به هرحال بچه ها هم در
لحظاتی نیاز دارند از دنیای واقعی کناره بگیرند.
23-باتوجه به این که دوران ارائه مفاهیم ارزشی ،به صورت غلط وخطابه ،تقریبا به سر آمده است ،مربیان ،معلمان وپدر
ومادرها ،باید برای طرح همان مفاهیم وجهت دادن به دانش آموزان وکودکان خود ،از قالب
های جدید استفاده کنند وبهترین راه ارائه این مفاهیم در پوشش آثار هنری (قصه
وتمثیل )است.
24-قصه گویی بهترین راه بیان آرزوهای
بشر وانتقال ارزش های اخلاقی ،معنوی وتجربیات نسل های گذشته وسنت ها وآداب ورسوم
اقوام مختلف ،به شمار می آید.
25-عوامل ایجاد تفاهم میان افراد
وجوامع گوناگون بشری وایجاد اعتماد متقابل و روابط صمیمانه واحترام واتکای به نفس
می باشد وباعث تقویت روحیه تعاون وحس همکاری در بچه هاست ومنجر به ابراز محبت متقابل آنها می شود.
26-باخلق داستان از روی نقاشی ،یا
تصویرسازی براساس داستان ،ذوق هنری کودک ونوجوان ،شکوفا می گردد.
27-از طریق قصه با مشکلات ومسائل
زندگی ،آشنا می شوند وشناخت اجتماعی بیشتری به دست می آورند.
28-قصه وداستان از مهم ترین وسایل شرح
وتوضیح دانستنی های علمی است که می تواند ،به یاد گیری بیشتر وبهتر مطالب درسی
وجذابیت آن ها کمک کند. شنیدن قصه های گفته شده ،برای بچه
ها ،امکان تمرین تصویرسازی را فراهم می کند. هم چنان که کودک ،قصه را می شنود،صحنه
ها ،عمل داستان وشخصیت های آن را خلق می کند. توانایی تجسم وخیال بافی ،مبنای تصور
خلاق است .به نظر می رسد این توانایی ،بررشد شناختی واجتماعی کودک ،تاثیری مثبت
داشته باشد.معلم می تواند هر نوع برنامه درسی را بر اساس الگوی قصه گویی طرح ریزی کند و به این طریق آموزش ها را هم هیجان انگیز تر و با نیازهای بچه ها متناسب تر کند.
29-در هر قصه ای ،شخصیت ها یا با خویش
درگیرند یا تصمیم دارند برطبیعت چیره شوند یا می خواهند برمردم بد غلبه کنند ویا انسان
های خوب را یاری دهند وبچه ها از روی گفتار وکردار شخصیت ها به خوبی خواهند توانست
،درست بودن یا نادرست بودن سخنان واعمال آن ها را درک کرده ،نکته های مهمی بیاموزند.
30-قصه های کودکان ونوجوانان ،ابزار
سود مندی در جهت رساندن آنها به مرحله رشد است . زیرا تنوع موضوع در قصه های
کودکان ، سبب می شود که از طریق شنیدن یا خواندن این داستان ها ،هر چه بیشتر وبهتر وکامل تر به شناخت خدا ،خلقت ،خلق وخود دست یابند وبه سوی سعادت وکمال قدم
بردارند.
31-از طریق پرورش عقلانی کودک وقدرت
استدلال وانتقاد وافزایش آگاهی او می توان به پرورش قدرت تشخیص وانتخاب او کمک های
موثری کرد وبه تغییر وهدایت نگرش وگرایش دانش آموزان ،از طریق شعر وقصه پرداخت.
32-استفاذه ازشیوه قصه گویی خصوصا
همراه با بازیگران ،به خصوص در مورد بچه های کمرو وخجالتی می تواند بسیار مفید
باشد .زیرا ترس وکمرویی که سرچشمه ی آن نداشتن اعتماد به نفس است ،یکی از مهم ترین
عوامل شکست بسیاری از مردم در زندگی است وچنان چه مربی بتواند این کودکان کمرو
،ضعیف عاطفه وعاجز از تخیل خلاق را در بازی های نمایشی کلاس وقصه گویی شرکت دهد
،ضمن یاد دادن بسیاری نکنه ها به آنان ابزار موثری برای مبارزه با ترس وکمرویی آن
ها در اختیار خواهند داشت وفرصت خوبی برای رشد وتکامل وتعبیر عواطف به شمار می
رود.
33-قصه گویی خصوصا در تدریس علوم
اجتماعی ، بهتر است مورد استفاده قرار گیرد . مثلا در مورد مسائل خانه وخانواده
،شناخت جامعه ی ایران ومردم سرزمین های دیگر ،می توان داستان هایی نقل کرد وبه این
طریق درک وتفهیم مطالب این درس را آسان تر ودل پذیرتر می کند .شنیدن داستان هایی
،مثل قصه های سرخ پوستان آمریکا ،قصه های قومی آفریقا ،افسانه های ترکی ،قصه های
ژاپنی ،یا داستانهایی مربوط به سایرممالک خاورمیانه وخاور دور ،مارا به این مقصود
خواهد رسانید. زیرا چنان که می دانیم ،یکی از بهترین راه های بررسی وشناخت یک
جامعه وفرهنگ آن ،استفاده از ادبیات قومی آن است.
34-یکی دیگر از موارد کاربرد قصه
،تاثیرات اجتماعی آن است . زیرا هر قصه وداستانی چه خوب وچه بد در روحیه وذهن
واندیشه ی خواننده تاثیر می گذارد وراه تازه ای را به او نشان می دهد. مثلا در دهه
های اخیر ،سیاه پوستان آمریکایی توانسته اند با به کار گیری قصه های عامیانه ی بومی
خودشان (آفریقایی)وخلق قصه های تمثیلی (حیوانات سخن گو )دنیای تازه ای برای خود
بیافرینندودر مقابل دشواری ها ،ناملایمات وستم سفید پوستان ،مقاومت کنند .قصه گویی یکی از راه های ایجاد و تقویت شعور اجتماعی است که جای آن را در مدارس خالی می بینیم.
35-آشنا کردن بچه ها با ادبیات قومی وقصه
های تخیلی نو .تخیل قواعد گرامری دارد که همه بچه ها باید آن را بیاموزند تا بتوانند با موفقیت با آن بازی کنند و زندگی بدیع خود را خلق کنند . این کار به بچه ها اعتماد به نفس می دهد و آنان به راحتی ابزارها و مهارت های لازم را برای تعیین سرنوشت خود به دست می آورند.
36- راهنمایی بچه ها در انتخاب قصه
های مناسب برای گرداندن کلاس های بی معلم.
37- به وجود آمدن احساس احترام نسبت
به شباهت ها وتفاوت های فرهنگی .
38- گاه اثر بخشی یک داستان وحکایت ،درتعیین
مسیر زندگی افرادوالقای خط مشی خاص ،آن چنان چشمگیر وملموس است که شخصیت اجتماعی
را کاملا دگرگون وتکرار عملی واقعه داستان را می توان با مشاهده زندگی آن فرد
یا افراداحساس کرد. این امر اگر چه ظاهرا اغراق آمیز می نمایاند ،لیکن توفیق در
ساختار زندگی اقوام ومطالعه شرح زندگانی وشخصیت های مختلف ،تحقیقا این واقعیت
،یعنی تاثیر پذیری آنان از سرگذشت اسلاف وپیشینیان خود را ،ثابت وروشن می سازد. چرا
که حکایات ،داستان ها وطنز ولطیفه ها در هر جامعه ،اجتماع وسرزمینی ،آینه وار
بیانگر نوع رفتار،اخلاق وسنن حاکم برمردم آن قوم و اجتماع در گذشته می باشد. وبه
همین دلیل ،بیشتر مورد توجه افراد است واز این میان مجموعه هایی که تحت عنوان
"کشکول" جمع آوری می شوند،جایگاه خاصی از نظر میزان علاقه مندی اقشار
مختلف مردم دارند.
39-استفاده از قصه وشعر به عنوان سکوی
پرشی به نگارش خلاق ورشد ذهنی وروانی بچه ها .
40-تاریخ سرزمین ما ،گویای کاربردهای
متنوع قصه است . از جمله نوشته اند در بیمارستان جندی شاپور اهواز ،پرستاران ،برای
مداوای بی خوابی ،اضطراب وناراحتی های عصبی بیماران ،برایشان قصه می گفته اند. در برخی کتاب های طبی قدیم نیز ،از تاثیر افسانه گویی برای ایجاد آرامش وداشتن اوقاتی
خوش وخوابی راحت ،سخن رفته است ونیز روایت شده که در روزگاران گذشته ،قصه توانسته
است دختری را از مرگ حتمی برهاند واو همان شهرزاد ،قهرمان ایرانی داستان های
هزارویکشب است. زمان برای کودک بستری در بیمارستان ویاکودکی که مبتلا به بیماری مزمنی است ،به کندی می گذردو این گروه از کودکان ،ممکن است مبتلا به آسم ،رماتیسم
،بیماری قلبی،سرطان وبیماری های طولانی مدت دیگر باشند. قصه گوی مجهز به انواع قصه
ها ،کتاب های تصویری ،قصه های قومی ساده ویاادبی کوتاه ویکی دو عروسک خیمه شب بازی
و.....می تواند از نگرانی های کودک کاسته وشادی را برای او به ارمغان آورد.
41-از آن جایی که کلمات ، مستقیما از
گوش به مغز می رسند ،قصه شنیدن برای خوانندگان مبتدی ،بی علاقه ویا کودکانی که در
درک آن چه می خوانند دشواری دارند،تجربه ای با ارزش است. از طریق گوش سپردن به قصه
،کودک دایره لغات خود را غنی تر می سازد. قصه گویی هنر گوش سپردن راتقویت می کند
.
مطالعه روی کودکانی که خواندن را زودتر
آغاز کرده اند ، نشان می دهد که شنیدن قصه های خوانده شده یا گفته شده در اوایل
کودکی ،عامل مشترک برای همه آنان بوده است.
42-هدف از قصه گویی ،پرورش همدردی وانسان دوستی در کودک ، به هر قیمتی است . یعنی
پرورش توانایی اعجاب آور انسان،در آشفته شدن از بدبختی دیگری ودرخوشحال شدن از
شادی دیگری وتجربه کردن سرنوشت شخص دیگر
،به عنوان سرنوشت خود.
43-قصه راهی برای زنده نگاه داشتن
میراث فرهنگی مردم است .
44-قصه، همچون رقص ها وآوازهای عامیانه
از سنت های یک کشور برای کودکانی که در خارج به دنیا می آیند،پاسداری می کند
ویابرسنت های دیگر فرهنگ ها برای کودکانی که در داخل کشور به دنیا می آیند،ارج می
نهد.
45-گفتن قصه های شفاهی ،کودکان را
برمی انگیزد که درباره آنها بنویسند .از قصه ها تقلید کنند ونیز از آنها ،همچون
آغاز گری برای خلق آثار خود استفاده برند. نویسندگان زیاد صاحب نامی ،براهمیت
شنیدن قصه طی دوران کودکی شان ،گواهی داده اند.
46-قرآن کریم وبه طور کلی همه کتاب
های آسمانی ،سرشار از قصه ها وسرگذشت های پند آموز پیامبران واقوام گذشته است تا
مگر تجربه های تلخ وشیرین آنها مایه هوشیاری وعبرت انسان گردد. "
لقد کان فی قصصهم عبرت لاولی الابصار
" (111یوسف)
47-همین قصه ها ،آثار مهمی را به وجود
آورده است .نظیر: شاهنامه فردوسی،خمسه نظامی ،گلستان وبوستان سعدی ،هفت اورنگ جامی ،کلیله ودمنه ،مرزبان نامه و...
48-بچه ها از شنیدن قصه هایی که مربوط
به تولد ونخستین سال زندگیشان است ،خیلی لذت می برندووقتی جزئیات حوادث را از زبان
پدر ومادر خود می شنوند ،تصور می کنند که از نخستین لحظه تولد ،فرد جالب ومهمی
بوده اند. این قصه ها هم می تواند به صورت سوم شخص بیان شود.
49- ایجاد عادت به مطالعه ونیز گسترش
خزانه لغات کودک وبرخوردار شدن از رشد گویایی سالم وافزایش علاقه ی سیری ناپذیر
کودک به آموختن کلمات تازه ومتنوع .در ضمن چگونه خواندن را می آموزدوبرتعدادوتنوع
تجارب کودک افزوده می شود.
گاهی اوقات بچه ها می توانند خودشان
برای ما قصه بگویندکه معمولا این مهارت از 4سالگی در آنها پیدا می شود.
50- بدون تصورات شگفت انگیز افسانه ها
،علم فیزیک وشیمی ،هردو به حال رکود در می امدند. " کورنئی چوکوفسکی"
51-معانی عمیق بیشتری در قصه های
پریان دوران کودکی ام ،نهفته است تا حقایقی که از زندگی آموخته ام . "
شیللرشاعر ونویسنده آلمانی"
52-من در جریان تحقیقات دریافته ام که
نوجوانان یا بزرگسالانی که در سن کودکی از آشنایی با قصه ها وافسانه ها محروم بوده
اند،به گونه ای رفتار می کنند که گویی براثر عدم اعتقاد به جادو ،در دورانی از
حیات خویش ،قادر به مقابله با نا ملایمات زندگی بزرگسالی نمی باشند.
"دکتر برونوتبلهایم روانکاو آلمانی "
53-قدمت قصه به قدمت سخن گویی انسان
است . بی قصه انسان هلاک میشد ،هم چنان که بی آب "ایساک
داینسن "
54-باید پرستاران ومادران را
وادارکنیم تا فقط حکایاتی را که پذیرفته ایم برای کودکان نقل کنندومتوجه باشند که
پرورشی که روح اطفال ،به وسیله ی حکایات حاصل می کند ،به مراتب بیش از تربیتی است
که جسم آنها به وسیله ی ورزش پیدا می کند.
"افلاطون "
55-در تحول هر ملتی ،دورانی وجود
داردکه طی آن می کوشد ،هویت خویش را به یاری فرهنگ قومی ،ابراز دارد. "
ایزابل یان "
56-قصه به منزله ی پلی است که دنیای
افسانه ای – تخیلی کودک رابه دنیای واقعی بزرگسالان ،ربط می دهدوکودک را به ارزش
های اخلاقی رهنمون می شود.
57-هنگامی که نوجوان احساس می کند
مورد هجوم تغییرات درونی ،انتظارات زندگی اجتماعی ومحدودیت ها قرارگرفته ،گرد هم
آمدن گوینده وشنونده قصه ورابطه ای صمیمانه که به گونه ای طبیعی ومعقول بین آن
دو به وجود می آید ،بسیار قدرتمند تر است.گمان نبرید که قصه گویی برای این گروه
سنی ،مهم نیست . این امر برای آنها حتی دارای اهمیت بیشتر نیز هست. "بث
هرمز "
58-کلمات ،فضای دیگری را می سازند .فضایی
که تو با روحت به تنهایی می توانی به آنجا بگریزی .هر کودکی دیر یا زود ،مجذوب افت
وخیز های خواندن می شود.
59- قصه
گویی ،با نیروهایی که فراسوی تجربه ی اویند،کودک را برای خود زندگی آماده می کند.